|
IN HET KORT
|
Het elite-toerisme kristalliseert veel spanningen in het hedendaagse debat over overtoerisme. Terwijl vaak de massatoeristen worden aangewezen voor de overlast die zij veroorzaken op belangrijke toeristische locaties en voor het milieu, onthult een diepere analyse dat deze kritiek de verantwoordelijkheid, soms zelfs groter, van de aanhangers van exclusief en luxe toerisme verbloemt. Dit fenomeen, dat verre van een deugdzaam model bevordert, onthult in wezen een bepaalde klassenverachting en een verlangen naar sociale differentiatie, terwijl het bijdraagt aan ernstige milieu- en economische ongelijkheden. Deze analyse zal de kwesties van elite-toerisme, de heersende discours over overtoerisme en de sociale implicaties ervan, evenals de impact ervan op de bezochte gebieden en hun bevolking, belichten.
Elite-toerisme en kritiek op massatoerisme: contrasten in beeld
De veel bekritiseerde figuur van de vakantieganger in een korte broek, die de stranden van Phuket of de omgeving van de Eiffeltoren overrompelt, vertegenwoordigt het beeld van overtoerisme voor de massa. Deze bezoekers worden beschuldigd verantwoordelijk te zijn voor vervuiling, prijsstijgingen en ongemakken voor de bewoners. Ter illustratie, sommige iconische plekken, van de Trevi-fontein tot de Calanques van Marseille, beperken tegenwoordig hun toegang en voeren reserveringen in om de drukte te beheersen. Maar deze veroordeling van de massa, vaak gelijkgesteld aan de lagere klasse, verbergt de praktijken van rijke reizigers, die kiezen voor exclusieve en gepersonaliseerde verblijven met soms gelijkwaardige, zo niet grotere, impact.
Démocratisering van reizen: mythe of realiteit?
Het idee dat reizen nu voor iedereen toegankelijk is, is sterk overdreven. In 2025, als twee miljard mensen internationaal reizen, is dit vooral een teken van ongelijke economische ontwikkeling en de vergrijzing van een welvarende bevolking, die de tijd en middelen heeft om de wereld rond te reizen. Ondanks deze schijnbare democratisering gaat bijna 40% van de Fransen nooit op vakantie. Massatoerisme is dus verre van totaal, en wanneer we de realiteit van internationale mobiliteit bekijken, blijven de klassenprivileges prominent, ten gunste van een bevoorrechte minderheid.
Een latente klassenverachting in de veroordeling van overtoerisme
Volgens geograaf Rémy Knafou komt het veroordelen van overtoerisme vaak neer op het uiten van een klassenverachting, door de populaire reizigers te contrasteren met de “geëigende reizigers”. Deze houding is gericht op het behouden van toeristische ruimtes voor geselecteerde publieken, door een sociale barrière op te werpen onder het voorwendsel van ecologische of erfgoed discours. In werkelijkheid verbergt deze stigmatisering de aanhoudende aanwezigheid van een elite-toerisme, dat net zo schadelijk is voor ecosystemen en de lokale structuren als massatoerisme.
Onderscheidingstoerisme: een moderne gelaatsuiting van neokolonialisme
Het onderscheidingstoerisme, dat zich richt op het zoeken naar “authenticiteit” en op maat gemaakte ervaringen, hergebruikt soms oude schema’s van neokolonialisme. Hoogwaardige klanten investeren in beschermde locaties, privatiseren natuurlijke ruimtes, en stellen eisen die de lokale economieën uit balans brengen en een ondergeschikte arbeidskracht exploiteren. Deze benadering, vermomd als cultureel respect of humanitaire hulp, blijkt bijzonder destructief te zijn voor arme of kwetsbare landen.
Overtoerisme: een gedeelde verantwoordelijkheid
De voortgang van overtoerisme komt niet alleen voort uit de “hordes” populaire reizigers, maar ook uit de nieuwe consumptiepatronen gedragen door de elite. Digitale platforms zoals Netflix, TikTok of Instagram dragen bij aan de homogenisatie en valorisering van “uitzonderlijke” ervaringen, waardoor nieuwe stromen worden gecreëerd en de druk op de bestemmingen toeneemt. Het bestrijden van dit fenomeen vereist een globale aanpak, variërend van het reguleren van de bezoekersaantallen tot het instellen van belastingen, zoals uiteen gezet in verschillende innovatieve openbare beleidsmaatregelen.
Op weg naar een evenwichtiger en verantwoordelijk toerisme?
Geconfronteerd met deze vraagstukken proberen sommige bestemmingen hun model opnieuw uit te vinden door een soberder, verantwoordelijker en eerlijker toerisme te bevorderen. Zo onderscheiden sommige Franse gebieden, zoals de Pyrénées-Atlantiques, zich door de ontwikkeling van eco-verantwoorde en participatieve initiatieven. De uitdaging voor de gehele sector blijft om te voorkomen dat de kritiek op massatoerisme alleen maar dient om de uitsluiting en privatisering van de toegang tot werelderfgoed te legitimeren, ten gunste van een reeds bevoorrechte minderheid.
Elite-toerisme, een spiegel van een tijdperk
Uiteindelijk stelt de kritiek op overtoerisme, die wordt gevoerd onder het mom van ecologie of erfgoedbewaring, vooral de vraag naar de evolutie van sociale relaties en klassenverhoudingen in de hedendaagse samenleving aan de orde. Toeristische onderscheidingen reproduceren op mondiale schaal de ongelijkheden en de distantiëring van een meerderheid die vaak beschuldigd wordt van het profaneren van locaties die men wenst te reserveren voor een elite. Tussen legitieme milieuzorgen en strategieën voor sociale differentiatie, bevestigt het elite-toerisme zich als een onthuller van een klassenverachting die op de loer ligt, en vraagt het ingrijpend om de huidige modellen van mobiliteit en rijkdomsverdeling.
Om de reflectie over de sector en zijn perspectieven te verdiepen, is het van essentieel belang om recente evoluties in het internationale toerisme en de belangrijke erfgoedkwesties die verbonden zijn met het beheer van bezoekersstromen, in overweging te nemen.
